بررسی تاریخی اظهار شهادت بر ولایت در اذان شیعیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

اصل ولایت امیرمؤمنان(علیه السلام) برای مؤمنین که در قرآن آمده است و توسط پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) بارها ازجمله در غدیرخم ابلاغ گردیده در منابع اصلی اهل‌سنت نیز گزارش شده و مقبول آنها نیز می‌باشد؛ شهادت بر ولایت در اذان در منابع فقهی به شهادت‌ثالثه معروف است. برخی به جهت بررسی ناقص، رسمی‌شدن آن را به دوران آل‌بویه یا بعد از آن مربوط دانسته‌اند؛ در این نوشتار با روش نقلی معلوم گردیده براساس برخی از گزارشها ریشۀ شهادت سوم در دوران خود پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و مرتبط با مسئلۀ انتصاب امام‌علی(علیه السلام) به ولایت مسلمانان در روز غدیرخم می‌باشد؛ آشکار نمودن این شعار در مأذنه‌های مساجد برخلاف ادعای برخی که در عصر صفوی آغاز شده است، به دوران قبل از آل‌بویه و قرنها پیش از صفویان مربوط است؛ مهمترین شعار شیعه گاهی علنی در مأذنه‌ها اظهار می‌گردید و گاهی براساس تعصبات فرقه‌ای حاکمان ممنوع شده است؛ اما در جوامع شیعی به‌عنوان ابراز محبت و مودت در اذان و نه به‌عنوان جزئی از آن، اظهار گردیده و یکی از شعارها و نمادهای مهم شیعیان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical study of the testimony of the Guardianship in the Shiite call to prayer

چکیده [English]

The principle of "superintendency" of Ali (pbuh) on the believers is also mentioned in the Holy Quran and has been announced many times by the holy Prophet (pbuh), including in Ghadir, and has been also reported in the main Sunni sources and is accepted by them. Testimony to the "superintendency" in the call to prayer in jurisprudential sources is known as the third testimony. However, some have attributed its formalization to the Al-Buwayh period or later.
In this article, it has been revealed by narration that according to some reports, the root of the third testimony in the call to prayer dates back to the time of the holy Prophet (PBUH) and is related to the issue of appointing Imam Ali to the Muslim superintendency on the day of Ghadir.
Contrary to the claims of some who have stated: The revelation of this slogan in the call to prayer and minarets of mosques began in the Safavid era, this tradition is related to the period before the alphabet and the centuries before the Safavids. The most important Shiite slogan was sometimes uttered publicly in the minarets and was sometimes banned based on the sectarian prejudices of the rulers. However, in Shiite communities, as an expression of love in the call to prayer and not as a part of it, it has been always stated as one of the important slogans and symbols of Shiites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Superintendency of Imam Ali (as) Shiites testimony to the superintendency call to prayer
  • the third testimony Al-Buwayh Safavid Sunnis
  1. آل‌غازى، عبدالقادر ملاحویش، بیان المعانى، دمشق: مطبعة الترقى، 1382ق.
  2. آیتی، عبدالمحمد، تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى،‌ ۱۳۸۳.
  3. ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، چاپ‌سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
  4. ابن‌أبی‌شیبة، عبدالله‌بن‌محمد، المصنف فی الأحادیث و الآثار، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
  5. ابن‌أثیر، عزالدین أبوالحسن على‌بن‌محمد الجزرى، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بیروت: دار‌الفکر، 1409ق.
  6. ــــــــــــــ، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار‌الصادر، 1385ق.
  7. ابن‌بطوطه، محمد‌بن‌‌عبدالله‏، سفرنامه (الرحله ابن‌بطوطه)، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۹.
  8. ابن‌حجر عسقلانى، احمد‌بن‌على، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
  9. ــــــــــــــ، فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق: محب الدین الخطیب، بیروت: دارالمعرفة، 1379ق.
  10. ابن‌‏حنبل، احمد‌بن‌محمد، مسند الإمام أحمد‌بن‌حنبل‏، تحقیق: شعیب الأرنؤوط ـ عادل مرشد، بیروت: مؤسسة الرسالة، ‏1416ق.‏
  11. ابن‌ربیع، عبدالرحمن‌بن‌علی، تیسیر الوصول إلی جامع الأصول من حدیث الرسول، بیروت: دارالفکر، 1417ق.
  12. ابن‌‏عبدالبرّ، أبوعمر یوسف‌بن‌عبدالله، الإستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق علی‌محمد البجاوى، بیروت: دار‌الجیل، 1412ق ـ 1992م.
  13. ابن‌قولویه، جعفربن‌محمد، کامل الزیارات، نجف: مطبعة المرتضویه، 1398ق.
  14. ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل‌بن‌عمرو، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر، 1407ق.
  15. ــــــــــــــ، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: ‏دارالکتب العلمیة، 1419ق.‏
  16. اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف بن محمدشریف‌، انقلاب الإسلام بین الخواص و العوام، قم: دلیل، 1379.
  17. اعتماد‌السلطنه، محمدحسن‌بن‌علی، صدر التواریخ، تهران: روزبهان، 1357.
  18. امام‌عسکری، حسن‌بن‌على، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری(علیه السلام)، قم: مدرسه امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1409ق.
  19. بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح بخاری، مصر: وزارة الاوقاف، 1410ق.
  20. بنی‌هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن و احسان اصولی، توضیح‌المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‎1385.
  21. بیضاوى، عبدالله‌بن‌عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: داراحیاء التراث، 1418ق.
  22. تبریزی، میرزاجواد، استفتائات جدید، قم: سرور، 1385.
  23. ترکمان، اسکندربیک منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران: دارالطباعة آقا سیدمرتضی، 1314ق.
  24. ترمذی، محمد‌بن‌عیسی، الجامع الصحیح (سنن الترمذی)، مصر: دارالحدیث، 1419ق.
  25. جاحظ‌بصری، عمرو‌بن‌بحر، البیان و التبیین، بیروت: عام النشر، 1423ق.
  26. جبل‌عاملی، ابوعبدالله شمس‌الدین محمد‌بن‌مکی (شهیداول)، ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة‌، قم مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام)، ‌1419ق.
  27. حسینی‌خامنه‌ای، سیدعلی، رساله اجوبة الاستفتائات، ترجمۀ احمدرضا حسینی، تهران: بین‌المللی الهدی، 1379.
  28. حسینی‌مرعشی تستری (قاضی نورالله شوشتری) نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، 1409ق.
  29. حسینی‌میلانی، سیدعلی، الشهادة بالولایة فی الأذان، قم: مرکز الابحاث العقائدیة، ۱۴۲۱ق.
  30. خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، تاریخ حبیب‌السیر فی أخبار افراد بشر، تحقیق: محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام، 1380.
  31. دروزة، محمدعزة، التفسیر الحدیث، قاهره: دارإحیاء الکتب العربیة، 1383ق.
  32. رازی‌نجفی اصفهانی، محمدتقی، رساله صلاتیه، قم: ذوی القربی، 1383.
  33. رستگارفسایی، منصور، «ارسلان بساسیری»، مجلۀ یغما، شمارۀ پنجم، مرداد‌ماه 1353، ص281ـ285.
  34. روملو، حسن‌بیک، أحسن التواریخ‌، تحقیق: عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر ۱۳۸۴.
  35. زرکوب‌شیرازی‌، ابوالعباس احمدبن‌شهاب‌الدین ‌ابی‌الخیر، شیرازنامه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1350.
  36. شاملو، ولی‌قلی‌ بن‌ داودقلی‌، قص الخاقانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1375.
  37. شبیری‌زنجانی، سیدموسى، المسائل الشرعیه، قم: الفقاهه، 1428ق.
  38. ــــــــــــــ، رساله توضیح‌المسائل، قم: سلسبیل، 1430ق.
  39. شریعتی‌ فوکلایی، حسن، حکومت شیعی آل‌کیا در گیلان، قم: شیعه‌شناسی، 1388.
  40. شفتی بیدآبادی، محمدباقر بن محمدتقی، تحفة الأبرار الملتقط من آثار الأئمة الأطهار(علیهم السلام)، اصفهان: کتابخانه مسجد سید، 1409ق.
  41. شیخ‌صدوق، ابن‌بابویه، محمد‌بن‌على، ‏من لا یحضره الفقیه، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‏1413ق‏.
  42. شیخ‌طوسی، محمد‌بن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1365.
  43. صافى‌گلپایگانى، لطف‌الله، احکام نوجوانان (صافى)، چاپ‌پانزدهم، قم: راسخون، 1424ق.
  44. صالح، حسن‌محمد،‌ التشیع المصری الفاطمی، بیروت: دارالمحجة البیضاء، ۱۴۲۸ق.
  45. صنعانی، عبدالرزاق‌بن‌همام، المصنّف، هند: المجلس العلمی، ۱۴03ق.
  46. طباطبایى‌یزدى، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1419ق.
  47. طبرسی، احمد‌بن‌علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، محقق و مصحح: محمد‌باقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
  48. علامۀحلّى، حسن‌بن‌یوسف بن مطهر اسدى، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تصحیح: آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی؛ تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر وابسته به وزارت ‏فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1411ق.
  49. فسایی، حسن‌بن‌حسن، فارسنامه ناصری، تهران: امیر‌کبیر، 1382.
  50. فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ آل‌بویه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۸.
  51. ــــــــــــــ، ‌تاریخ مذهبی قم: بخش اول از تاریخ جامع قم، قم: زائر، ۱۳۷۸.
  52. قاسمی‌گنابادی، محمدقاسم، شاه‌اسماعیل‌نامه، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1387.
  53. قربانى، محمدعلى، پیشینۀ تاریخى و فرهنگى لاهیجان و بزرگان آن، تهران: مهر، 1357.
  54. قرشی‌بنابی، علی‌اکبر، ما للشیعة فی مسند أحمد، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1386.
  55. قرطبى، محمد‌بن‌احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1364.
  56. قمی، شیخ‌عباس، سفینة البحار، قم: اسوه‏، ‏1414ق.
  57. کاظمی‌قزوینی، سیدمحمد موسوی، الـشیعة فی عقائدهم و احکامهم، بیروت: دارالزهراء، 1413ق.
  58. کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، بیروت: دارالاضواء، 1403ق.
  59. مالک‌بن‌أنس، أبوعبدالله، موطأ الإمام‌‌‌ مالک، ابوظبى: مؤسسة زاید بن سلطان آل‌نهیان للأعمال الخیریة و الإنسانیة، 1425ق.
  60. محقق‌حلّى، نجم‌الدین جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ‌دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، 1408ق.
  61. مرعشی، میرسید ظهیرالدین بن نصیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش محمدجواد تسبیحی‌، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتى شرق، ۱۳۶۱.
  62. مشیرالدّوله، حاجى میرزا حسینخان صدر اعظم، دولت علّیۀ طهران، [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
  63. موسوی، سیدعبدالرضا، دریای فقاهت: زندگی‌نامه شیخ‌مرتضی انصاری(رحمه الله)، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1382.
  64. موسوی، عبدالرسول، الشیعه فی التاریخ، مصر: مکتبة مدبولی، 1421ق/ 2002م.
  65. موسوی‌عاملی، سیدعبدالحسین شرف‌الدین، الاجتهاد و النص، ترجمۀ علی دوانی، تهران: امیر‌کبیر، 1363.
  66. میبدى، رشیدالدین احمد‌بن‌ابی‌سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق: على‌اصغر حکمت، تهران: امیر‌کبیر، 1371.
  67. میرخواند، محمد‌بن‌خاوندشاه، تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفا، [بی‌جا]: [بی‌نا]، 1270ق.
  68. میرزاى‌قمى، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن‌، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: دفتر ‏تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، ‌1417ق.
  69. مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ، ایران در زمان نادرشاه، تهران: دنیاى کتاب‌، 1387.
  70. نجفی، محمدحسن، مجمع الرسائل (محشّى صاحب‌جواهر)، مشهد: مؤسسۀ صاحب ‏الزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1415ق.
  71. نجفی، محمدحسین (صاحب‌جواهر)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1404ق.
  72. نراقى، احمد‌بن‌محمدمهدى، رسائل و مسائل، قم: کنگره نراقیین ملامهدى و ملااحمد، 1422ق.
  73. نسائی، احمدبن‌علی، السنن الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1411ق.
  74. نصیری، محمدابراهیم بن زین‌العابدین، دستور شهریاران، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373.
  75. نوایی، عبدالحسین، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال ۱۱۰۵ تا ۱۱۳۵ق، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، ۱۳۶۳.
  76. نیشابوری، مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم، مصر: دار‌الحدیث، ‏1412ق‏.
  77. واله‌اصفهانی، محمدیوسف، خلد برین (ایران در روزگار صفویان)، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1372.
  78. وحیدخراسانی، شیخ‌حسین، ‌توضیح‌المسائل، قم: مدرسه باقرالعلوم(علیه السلام)، 1391.
  79. وصاف‌الحضره، عبدالله‌بن‌فضل‌الله، وصّاف الحضرة، هند: [بی‌نا]، 1269ق.